Züleyha'nın Aşk Derdi Kitabından Anladıklarım

Züleyha'nın Aşk Derdi, Celal Settâri tarafından kaleme alınmış bir eserdir. Bu eserde konumuz, Yusuf kıssasının geçirdiği binlerce yıllık yolculuğu dersek yanılmış olmayız. Yazmış olduğum bu kitap incelemesinde de Yusuf kıssasının tarihi zeminini, Tevrat'taki ve Kur'an'daki kıssası arasındaki farkları ve Züleyha karakterini inceleyeceğiz.

Yusuf Kıssasının Tarihsel Zemini Nedir?

Züleyha'nın Aşk Derdi Kitap Kapağı

Tarihi olarak bakarsak Yusuf'u başvezirliğe getiren firavunun Sâmi kökenli Hiksoslardan olduğu tahmin edilmektedir. Hiksoslar bir asra yakın süre boyunca Mısır'ı yönetirken İbraniler ile de işbirliği yapmışlar. Ayrıca Hiksoslar İsrailileri akraba halk olarak görüyor ve onların makam kazanmalarına karşı çıkmıyorlardı. İsraililer hakkında yumuşak davranırlardı. Tahmini olarak bu hikâye milattan önce 17. veya 16. yüzyıllarda gerçekleşmiştir. (s.21,23)

Hatta başka bir görüşe göre Yusuf İbraniler gibi göçebe bir kavimden olan Yuyiye olabilir. Çünkü Yuyiye'nin torunu olan Akhenaton Mısır'daki tek tanrıcılık hareketinin de kurucusudur. (s. 30)

Tevrat'ta adı geçen Potifar'ın (Aziz) eşinin öyküsüne çok benzeyen bir öykü Mısır yazıtlarında vardır. (s.30)

Bunların dışında binlerce yıllık bu hikâyenin aktarıldığı birçok kutsal veya insan yazması eser de vardır ve bu eserler de kendi aralarında temelde benzerlik gösterse de ince noktalarda zıtlığa 

düşebilmektedirler.

Şimdi aktarımlar arasındaki farklara gelecek olursak, incelediğimiz Züleyha'nın Aşk Derdi kitabının bizlere sunduğu en eski hikâye "İki Kardeşin Öyküsü" bölümünde bulunuyor. Bu kardeşler Anubis ile Bata'dır. (s.37)

Bir Hikâye, Tevrat ve Kur'an-ı Kerim: Hz. Yusuf kimdir ve nasıl birisidir?

Anubis ile Bata'nın hikâyesinde temel etmenler aynı kalmakla beraber daha farklı bir yolun izlendiği görülüyor. Kitapta bu hikâye ve Yusuf kıssası için "...evli bir kadının gence aşkı dışında ortak yön yoktur." (s.44) denmesine karşın; bir kadının yaptığı hatanın afişe edilmesinin yanlışlığının tanrılar tarafından karaktere bildirilmesi ( s.40) ve Bata'nın sıradan bir çobanken ilahi güçlerin yardımıyla firavunluğa uzanan yolu gibi başka benzer ögeler de bulunmakta. Tabii hikâyedeki döneme ve inanca dair noktaların tamamen farklı olduğunu da gözden kaçırmamak gerekir.

Tevrat'ta anlatılan Yusuf'un peygamberlik yolunda olgunlaşması için daha önce yaptıklarının cezasını çekmesi gerekiyor. Kuyuya atılması, yaptıklarının bir sonucu olarak sunulur. Çünkü Tevrat'taki kıssada, peygamber olan Hz. Yakup çocuklarına sevgi konusunda ayrım yapmakta ve peygamber olacak Hz. Yusuf da başlangıçta bencil ve egoist bir karakter olarak karşımıza çıkıyor. (s.19)

Buna karşın Kur'an'daki Yusuf saf ve temizdir. Babalarının onları daha az sevdiği düşüncesi sadece kardeşlerin içindeki bir kuruntudan ibarettir. Kur'an'daki Aziz'in eşi olarak bildiğimiz Züleyha yaptıklarını itiraf etmiş ve benim anladığım kadarıyla suçunun da farkındadır.

Bu eserlerdeki Yusuf veya onunla özdeşleşen karakterlere baktığımızda kendilerine yöneltilen isteğe tereddütsüzce hayır diyen bir karakter varken; Kur'an'da kadının karşısında her zaman tereddütsüzce hayır diyebilen bir Yusuf yok. Nefsi ağır gelmeye başladığı sırada Tanrı'dan yardım isteyen ve yardım edilen bir Yusuf görüyoruz.

Hz. Yusuf Kıssalarındaki Semboller

Bu hikâyelerde Yusuf'un yüzünün sık sık aya ve hatta güneşe benzetildiğini göreceğiz. Ay ve güneşe verilen bu kutsallığın; eski tapınılanlar olmalarından ileri geldiği düşünülebilir. ( s.69-72) Ayrıca bu motiflere daha baskın olan sayı motifleri vardır. Üç, yedi ve on iki hikâye içerisinde birçok kere karşımıza çıkar. ( s.158-160)

Züleyha'nın Kıssalardaki Yeri ve Önemi

Hikâyelerdeki Züleyha'ya gelelim yazının son kısmında. Tevrat'ta ve birçok anlatıda bedenî zevkler peşinde olan bir kadın olarak görüyoruz. Mısır Azizi'nin karısı rolü Tevrat'ta silik ve önemsizdir. (s.24) Ancak Yusuf'un evlendiği Asnat temizdir ve Yusuf'u ilk gördüğü anda aşka tutulmuştur. Putperestlikten kurtulmasıyla (s.25)  da Yusuf'la evlenir.

Anlaşılacağı üzere İslam ve İran kaynaklı anlatılarda Züleyha, Asnat'ın rolünü üstlenir. Bu hikâyelerde Züleyha'nın üzerinde durulmuş olmasının sebebi belki Aziz'in karısına acımaları ve aşkına saygı duymalarıydı. Bundan dolayıdır ki şairler, Züleyha'nın rüyalarına Yusuf''u sokarak Züleyha'nın yaptıkları için bir nevi kılıf hazırlamıştır. Sırf rüyasında gördüğü aşkı için deniz aşıp Mısır'a gelmiştir. Züleyha. Hatta Kur'an'da bahsedilmeyen devamı için de şairler bu aşık için kavuşmayı uygun görmüştür.